Dit artikel is eerder gepubliceerd in de speciale veiligheidseditie van het burgemeestersblad.
“In een crisis als deze moet je met vijftig procent van de kennis honderd procent van de besluiten nemen”, sprak premier Rutte tot het land van duizend meningen, zoals het duo Fluitsma & Van Tijn ons hele kleine stukje aarde in 1996 beschreef. Tijdens deze eerste persconferentie op 12 maart 2020 kondigde de premier maatregelen af om het nieuwe coronavirus, dat inmiddels zijn weg naar Nederland had gevonden, in te dammen. Er was destijds nog weinig bekend over het virus, maar dat hinderde ‘s Neerlands 17 miljoen virologen niet al snel een stellige mening te vormen over de aanpak ervan. Ook zaten verschillende overheden en overheidsdiensten niet altijd op een lijn wat betreft de te nemen of af te schaffen maatregelen. Men hoeft niet te vervallen in nostalgische vergezichten van schaatsende mensen met in de ene hand een boterham kaas en in de andere een kop snert om de beschrijving van Fluitsma & Van Tijn nog best een beetje treffend te vinden.
De coronacrisis heeft, meer nog dan andere crises, twee zaken sterk naar voren gebracht. Zij leverde allereest het inzicht op dat het ontzettend moeilijk is goede beslissingen te nemen op basis van beperkte kennis en informatie. Daarnaast is gebleken dat een effectieve aanpak van een dergelijke crisis goede samenwerking en afstemming tussen alle betrokken partijen vereist. Nu is de coronacrisis een uitzonderlijke geval dat in veel opzichten niet te vergelijken valt met de meer gangbare crises. Met een duur van inmiddels bijna twee jaar wijkt zij sterk af van de norm in het Nederlandse crisislandschap, om nog maar te zwijgen van haar omvang en impact. Desalniettemin gelden de inzichten die deze crisis heeft opgeleverd evengoed voor de ‘doorsnee’ crises en incidenten. Ook hier zijn een gedegen informatievoorziening en nauwe samenwerking noodzakelijk voor goede besluitvorming en effectief handelen.
Een adequate informatievoorziening
De informatie die we tot onze beschikking hebben is in principe nooit compleet. Wij mensen zijn nu eenmaal geen alwetende wezens en nemen constant beslissingen op basis van beperkte kennis en informatie. In veel alledaagse situaties levert dat geen aanzienlijke problemen op, hooguit wat ongemak. U was bijvoorbeeld niet op de fiets naar werk gegaan als u van tevoren had geweten dat u doorweekt zou worden door een heel plaatselijke plensbui.
Zo accuraat en compleet mogelijke informatie wordt echter belangrijker naarmate de gevolgen van besluiten groter zijn. Als burgemeester kunt u dat vast en zeker beamen. De Wet veiligheidsregio’s belast u onder meer met de verantwoordelijkheid voor de organisatie van de rampenbestrijding en de crisisbeheersing, het gezag bij brand en het opperbevel wanneer er zich een ramp in uw gemeente voordoet. Daarnaast draagt u verantwoordelijkheid voor de informatievoorziening in geval van rampen en crises zodat voor zowel bewoners als hulpverleners duidelijk is wat er speelt, welke risico’s zij mogelijk lopen en wat hen te doen staat. Deze verantwoordelijkheden vereisen een zo compleet en accuraat mogelijk situatiebeeld in geval van incidenten, rampen en crises. Voor u als burgemeester met uw crisisteam, maar ook voor de functionarissen ter plaatse.
Hulpdiensten moeten elke dag beslissingen nemen op basis van de informatie die op dat moment voorhanden is, en soms is dat niet genoeg. Zo vertelde Robert du Pree, calamiteitencoördinator en tactisch manager bij de Meldkamer Rotterdam, dat hij onlangs een pand moest ontruimen vanwege brand. Op basis van de kaart van het pand werd een berekening gemaakt van het aantal te evacueren personen, maar bij aankomst bleken er driemaal zoveel mensen aanwezig te zijn wegens een bijeenkomst. Daar waren de hulpdiensten niet op berekend en kostte waardevolle minuten. Du Pree gaf dan ook aan dat er absoluut een andere beslissing was genomen indien die informatie vooraf bekend zou zijn geweest.
Nauwere samenwerking
Een essentiële factor in de totstandbrenging van een adequate informatievoorziening is nauwe samenwerking tussen partijen die op wat voor manier dan ook betrokken zijn bij de veiligheid van Nederland. Te denken valt aan hulpdiensten, gemeenten, veiligheidsregio’s, bedrijven, milieudiensten en kennisinstellingen. De ervaring leert namelijk dat relevante informatie vaak wel beschikbaar is, maar niet op het juiste moment bij de juiste persoon terecht komt. Dat kost onnodig tijd, en daarmee kunnen soms levens in gevaar komen.
Wat betreft de samenwerking tussen veiligheidsregio’s is gebleken dat er ruimte is voor verbetering. In 2019 werd de Evaluatiecommissie Wet veiligheidsregio’s aangesteld om in opdracht van het Ministerie van Justitie en Veiligheid te onderzoeken in hoeverre de huidige Wet veiligheidsregio’s bijdraagt “aan de beheersing van risico’s voor burgers en de aanpak van incidenten en crises” en hoe de wet aansluit “op trends en crises, crisisbeheersing en brandweerzorg”. In de evaluatie komt naar voren dat de wet veel heeft gebracht. Zo heeft de wet geleid tot professionalisering van de incidentenbestrijding en de crisisbeheersing. Er wordt echter ook geconcludeerd dat de wet samenwerking tussen verschillende veiligheidsregio’s bij grensoverschrijdende crises nauwelijks stimuleert en soms zelfs belemmert.
Effectief samenwerken is een voorwaarde voor een goede informatievoorziening, en andersom geldt hetzelfde. De Evaluatiecommissie Wet veiligheidsregio’s geeft dan ook het advies mee om een wettelijke basis voor een gemeenschappelijke informatievoorziening te creëren, waardoor “alle crisispartners beschikken over dezelfde actuele informatie, ongeacht de fase waarin de crisis zich bevindt”.
Multi Intelligence Center
Met deze zaken in het achterhoofd is eind 2020 een project Multi Intelligence Center (MIC) in het leven geroepen. De Veiligheidsregio’s Rotterdam-Rijnmond en Zuid-Holland Zuid en de Gezamenlijke Brandweer hebben de handen ineen geslagen met als missie de juiste informatie op het juiste moment bij de juiste functionaris te krijgen in geval van incidenten en crises.
De ontwikkeling van het notificatiedashboard is een eerste stap in deze te volbrengen missie. Dit systeem heeft zowel een dashboard- als een notificatiefunctie. De dashboardfunctie monitort data en geeft de gebruiker een actueel omgevingsbeeld, waardoor deze weet wat er in de regio speelt. De belangrijkste eigenschap van het systeem is echter de notificatiefunctie. Deze zorgt ervoor dat een functionaris automatisch een notificatie krijgt wanneer een voor hem of haar relevante grenswaarde wordt overschreden. De uiteindelijke gebruikers van het systeem bepalen vooraf zelf wat voor hen relevant is, maar krijgen wel alleen te zien waar ze bevoegd toe zijn.
Nu worden er tevens andere dashboards ontwikkeld en mag Nederland zich rijk rekenen met een enorme diversiteit aan initiatieven ter verbetering van de veiligheid van het land. Elk initiatief is wat MIC betreft een stukje in de landelijke puzzel die we met zijn allen hebben op te lossen. MIC probeert het totale crisismanagement te ondersteunen met informatie met toepassing van de nieuwste inzichten en mogelijkheden, zoals Artificial Intelligence. In de Evaluatie Wet veiligheidsregio’s valt te lezen: “Wat je zelden doet, doe je zelden goed”. Elke hulpdienst en regio kent zijn eigen uitdagingen en heeft zijn eigen expertisegebieden. Door kennis en informatie uit te wisselen kunnen we van elkaar leren, en hoeven we niet constant opnieuw het wiel uit te vinden. Een ecosysteem van samenwerking waardoor best practices tussen regio’s gedeeld kunnen worden, daar maakt MIC zich sterk voor.
Bijna 26 jaar geleden stond 15 miljoen mensen van Fluitsma & Van Tijn in de hitlijsten. Inmiddels heeft Nederland ruim twee miljoen inwoners meer dan toen en is er een moderne versie van de hit gemaakt. Waar het origineel terecht de verschillen binnen Nederland benoemt, benadrukt de moderne versie het gemeenschappelijke doel. De neus in dezelfde richting komen we eruit, met 17 miljoen mensen op dat hele kleine stukje aarde. Laten we het beste uit onszelf halen door het beste uit elkaar te halen. Laat samen werken.
